Πληροφοριακή συμπεριφορά των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) και οι υποστηρικτικές τεχνολογίες σε περιβάλλον βιβλιοθηκών

Abstract

Στις δεκαετίες του 1950?1970 τα κινήματα υπέρ των αστικών δικαιωμάτων έφεραν την έννοια και την ταυτότητα της αναπηρίας στο προσκήνιο, ανάλογα με αυτή της εθνικής (π.χ. μετανάστες) ή φυλετικής ταυτότητας (π.χ. μαύροι). Τα άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ) άρχισαν να συγκεντρώνουν το διεπιστημονικό ενδιαφέρον τη δεκαετία του 1960 και έκτοτε αποτελούν ένα σοβαρό κοινωνικό θέμα. Παρόλο όμως που τα ΑμεΑ αποτελούν την μειονοτική εκείνη ομάδα με τον μεγαλύτερο αριθμό μελών και τις περισσότερες ανάγκες, έχουν διαφύγει της προσοχής των βιβλιοθηκών (Church et al., 2000). Η ιστορία των υπηρεσιών βιβλιοθηκών για τα ΑμεΑ είναι πρόσφατη και συγκριτικά σύντομη και επιπλέον, η σχέση της βιβλιοθήκης με τα ΑμεΑ προβληματική. Το αποτέλεσμα είναι τα ΑμεΑ να υπο?εκπροσωπούνται στο χώρο των βιβλιοθηκών και οι τελευταίες να αποτελούν “terra Incognita” και χώρο άβατο για αυτά λόγω αρχιτεκτονικών, φυσικών, οικονομικών και πάσης φύσεως εμποδίων. Παρόλο που στη σημερινή, ραγδαία αναπτυσσόμενη Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ) η σημασία και η αναγκαιότητα της πληροφορίας, ως κοινωνικό και οικονομικό αγαθό, είναι διάχυτη, οι βιβλιοθήκες εξακολουθούν να εστιάζουν στους σωματικά ακέραιους χρήστες και η πλειονότητα των ΑμεΑ στηρίζεται στους εαυτούς τους και στη φιλανθρωπία για κάτι τόσο ουσιαστικό όσο το διάβασμα και γενικότερα η πληροφόρηση. Σίγουρα η στάση αυτή των βιβλιοθηκών οφείλεται και επηρεάζεται από τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία έχει αντιμετωπίσει ιστορικά τα ΑμεΑ και από την άγνοια για τις φυσικές και συναισθηματικές πτυχές των ποικίλων αναπηριών. Σημαντικοί επίσης λόγοι είναι η έλλειψη στοχευμένης χρηματοδότησης για την προσαρμογή των βιβλιοθηκών στις ανάγκες των ΑμεΑ, για ειδικό εξοπλισμό και για την παραγωγή υλικού στις κατάλληλες για τα ΑμεΑ διατάξεις, η ανεπαρκής επιμόρφωση των βιβλιοθηκονόμων καθώς και η ατελής συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων. Ένας άλλος λόγος είναι επίσης η σχετικά αργή εισαγωγή των σύγχρονων τεχνολογιών πληροφορικής στις βιβλιοθήκες και οι ήδη διαμορφωμένες συνειδήσεις και συμπεριφορές στους κόλπους της επαγγελματικής κοινότητας των βιβλιοθηκονόμων. Αν και την τελευταία δεκαετία έχει υπάρξει δραστηριοποίηση, θέσπιση καταλυτικών νομοθετημάτων στο χώρο της αναπηρίας, διεύρυνση (diversity) των χρηστών και έξαρση της ερευνητικής δραστηριότητας όσον αφορά τις βιβλιοθήκες και τα ΑμεΑ, ο χώρος παρουσιάζει ακόμη πολλές ελλείψεις, αδυναμίες και εμπόδια, χωρίς να έχει σημειώσει σημαντική βελτίωση σε ζητήματα κοινής πρακτικής. Μια γενική διαπίστωση με την οποία ήρθε αντιμέτωπη η παρούσα εργασία είναι η πασιφανής εστίαση του ενδιαφέροντος της βιβλιογραφίας, των βιβλιοθηκών, των υπηρεσιών τους, των ερευνητικών προγραμμάτων, κ.ά. στα άτομα με αναπηρία όρασης και λιγότερο σε άλλες ομάδες ΑμεΑ. Αυτό συμβαίνει επειδή οι βιβλιοθήκες δίνουν έμφαση στα βιβλία και την ανάγνωση, μια διαδικασία που απαιτεί την αίσθηση της όρασης και επειδή η αναπηρία όρασης παρουσιάζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις προσβασιμότητας.