Η γη και η εκμετάλλευσή της στο διαμέρισμα (bandiera) Μελικίων ή Λευκίμμης από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα: προσεγγίσεις στην τοπική ιστορία

Abstract

Το αντικείμενο της διατριβής είναι η εκμετάλλευση της γης και οι κάθε είδους σχέσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της στην ύπαιθρο της Κέρκυρας κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η διατριβή βασίστηκε στην αρχειακή έρευνα και κυρίως στις αναγραφές, απογραφές των γαιών και των καλλιεργητών των βαρονιών και των κανονικάτων που σώζονται στα Αρχεία της Κέρκυρας. Οι αναγραφές περιέχουν έναν μεγάλο όγκο ομοιογενών και συστηματικών πληροφοριών που αφορούν τόσο τους καλλιεργητές όσο και τις γαίες και προσφέρουν τη δυνατότητα ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης. Τα δεδομένα τους καταχωρήθηκαν σε πρόγραμμα επεξεργασίας Microsoft Access και Microsoft Excel για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Επικουρικά αντλήθηκαν ποιοτικές πληροφορίες από τεκμήρια άλλων αρχειακών σειρών και κυρίως από τις πράξεις των νοταρίων. Η έρευνα οδήγησε στο γενικό συμπέρασμα ότι το φεουδαλικό σύστημα νομής και κατοχής της γης όπως εφαρμόστηκε στην Κέρκυρα μέσω της επιβολής κυρίαρχων οικονομικο-κοινωνικών δομών διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία της υπαίθρου. Από την ανάλυση αποκομίζουμε την εικόνα ενός τοπίου αρχαϊκού στο οποίο η αγροτική παραγωγή πραγματοποιούνταν με στοιχειώδη μέσα. Οι τεχνολογικές καινοτομίες ήταν ελάχιστες. Στις καλλιεργημένες εκτάσεις παρατηρείται υψηλός κατακερματισμός ενώ υπήρχαν εκτεταμένες ακαλλιέργητες γαίες. Όσον αφορά το σύστημα κατοχής και μεταβίβασης της περιουσίας προέκυψε ότι μεγάλο μέρος των φεουδαλικών γαιών κατέχονταν από νοικοκυριά αδελφικού τύπου τις «αδελφοσύνες». Αξιοσημείωτη είναι επίσης η περιουσιακή διαφοροποίηση των κατοίκων της υπαίθρου. Η φεουδαλική εκμετάλλευση της γης αποτέλεσε το πλαίσιο εντός του οποίου στάθηκε δυνατή μέσω του δανεισμού και της καταχρέωσης των καλλιεργητών η ιδιοποίηση της γης εκ μέρους μιας ελίτ που αποτελούνταν από οικογένειες του Συμβουλίου της Κέρκυρας και από τους νοικοκυραίους των χωριών οι οποίοι σχημάτισαν μεγάλες έγγειες περιουσίες και ασκούσαν ασφυκτικό έλεγχο στην ύπαιθρο σε αντίθεση με τους κατά κανόνα απόντες κυρίους των βαρονιών. Η συγκέντρωση της γης στα χέρια των νέων «γαιοκτημόνων» δεν ακολουθήθηκε από αύξηση της παραγωγικότητας μέσω εγγειοβελτιώσεων ούτε οδήγησε στην εξέλιξη του φεουδαλικού τρόπου παράγωγης. Η γεωργική παραγωγή υποβαθμίστηκε και τα εισοδήματα των κατώτερων στρωμάτων της υπαίθρου συμπιέστηκαν καθώς οι κάθε λογής ενδιάμεσοι καρπώνονταν όχι μονό το πλεόνασμα τους άλλα και το ζωτικό ελάχιστο. Η οικονομική εκμετάλλευση και καταπίεση στις αρχές του 19ου αιώνα είχε ξεπεράσει τα όρια της αντοχής.