Η δυτική λειτουργική παράδοση ως πρότυπο σε δημιουργίες Νεοελλήνων συνθετών: ερμηνευτική προσέγγιση

Abstract

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο επέδρασε το πρότυπο της Λατινικής λειτουργίας, στην ουσία του ξένο προς την ελληνορθόδοξη παράδοση, στις συνθέσεις τεσσάρων Ελλήνων συνθετών: πρώτα του «γενάρχη» της νεοελληνικής μουσικής, Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, ύστερα τριών ακόμα σύγχρονων συνθετών, των Χάρη Ξανθουδάκη, Γιάννη Χρήστου και Γιώργου Κουμεντάκη. Το ενδιαφέρον της επιλογής αυτής υπήρξε ότι εμπεριέχει τέσσερις διαφορετικές εκδοχές της επιρροής του λατινικού προτύπου στον νεοελληνικό χώρο. Έτσι: α) Από το συνολικό έργο του Μάντζαρου επιλέξαμε τη λεγόμενη «Δεύτερη Λατινική Λειτουργία», έργο του οποίου σώζεται μόνο η μουσική αλλά όχι το κείμενο. Μετά από αναλυτική μελέτη του έργου, και βασιζόμενοι στα πρότυπα συνθετών όπως οι G. P. da Palestrina, Orlando di Lasso, αλλά και μεταγενέστερων τους όπως οι J. Haydn, W. Α. Mozart, L. van Beethoven και Rossini, λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό υφολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το έργο του Ν. Χ. Μάντζαρου, επιχειρήσαμε την ολοκλήρωσή του προτείνοντας μια αντιστοίχιση της μουσικής με το παραδοσιακό λατινικό κείμενο της Θείας Λειτουργίας. Απώτερος στόχος της πρότασης αυτής είναι η δημιουργία της πρακτικής δυνατότητας εκτέλεσης του σχετικά άγνωστου αυτού έργου (Κεφάλαιο 1). β) Η Λειτουργία του Χάρη Ξανθουδάκη, που επίσης θέτει στο διευθυντή χορωδίας σημαντικά ερμηνευτικά ζητήματα, όπως την προσέγγιση στα γρηγοριανά μέλη, αποτελεί ένα σπάνιο κι εντυπωσιακό δείγμα αφομοίωσης από ένα συνθέτη που εκφράζεται σε σύγχρονη μουσική γλώσσα πολλαπλών επιρροών από ένα μεγάλο ιστορικό φάσμα της δυτικής μουσικής παράδοσης, ο εντοπισμός και η παρουσίαση των οποίων συμβάλλει σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση και κατά συνέπεια, στην ορθή ερμηνεία του έργου (Κεφάλαιο 2). γ) Η λειτουργία του Γιάννη Χρήστου, «Messa, per cori ottoni e percusione» μας απασχόλησε ως προς τα πολύπλευρα ερμηνευτικά ζητήματα που θέτει στο σύγχρονο αρχιμουσικό η πυκνή μουσική γλώσσα του συνθέτη (Κεφάλαιο 3).δ) Το «Ρέκβιεμ» του Γιώργου Κουμεντάκη, το πλέον απομακρυσμένο από την λατινική λειτουργική παράδοση, αποτελεί ένα παράδειγμα εξαιρετικά ελεύθερης δημιουργίας που, πέραν του ιδιαίτερου μουσικού ιδιώματος του συνθέτη, αξιοποιεί επιπλέον σύγχρονα κείμενα (Κεφάλαιο 4), τη μελοποίηση των οποίων η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να στηρίξει ερμηνευτικά. Τα συμπεράσματα της εργασίας αυτής συνοψίζονται στο Κεφάλαιο 5, ενώ ακολουθούν οι ολοκληρωμένες παρτιτούρες που προτείνουμε. Απώτερος στόχος της εργασίας αυτής είναι, με αφετηρία τα χειρόγραφα και στήριγμα την πολυετή χορωδιακή εμπειρία του γράφοντος ως χοράρχη πολλών ελληνικών και ξένων επαγγελματικών, φοιτητικών και ερασιτεχνικών χορωδιακών συνόλων, να προτείνει ολοκληρωμένες χρηστικές εκδοχές δύο εξαιρετικά σημαντικών έργων, καθένα από τα οποία εκφράζει μια διαφορετική ιστορική και υφολογική στιγμή της νεότερης Ελληνικής χορωδιακής παραγωγής, καθώς και συνοπτικές περιγραφές των έργων των Χρήστου και Κουμεντάκη. Οι εκδόσεις αυτές συνοδεύονται από αναλυτικά σχόλια και ερμηνευτικές παρατηρήσεις που φιλοδοξούν να προτείνουν απαντήσεις στα ποικίλα κι ενδιαφέροντα πρακτικά προβλήματα που τα έργα αυτά παρουσιάζουν. Η εργασία συμπληρώνεται από ηχογραφήσεις που αποτυπώνουν σε ήχους τα συμπεράσματα της έρευνας των τεσσάρων έργων και που σκοπό έχουν να διευκολύνουν μελλοντικούς ερμηνευτές να τα προσεγγίσουν με ολοκληρωμένο τρόπο και να τα εντάξουν στα προγράμματά τους.