Η εξέλιξη της ερμηνείας στο βιολοντσέλο τον 20ο αιώνα: Συγκριτική μελέτη ηχογραφήσεων από την εποχή του Casals μέχρι σήμερα

Abstract

Η ποικιλία και το πλήθος των διαφορετικών ερμηνευτικών προσεγγίσεων κατά την εκτέλεση έργων για βιολοντσέλο στον 20° αι. αποτέλεσε το έναυσμα για μια προσπάθεια λεπτομερούς καταγραφής των προσεγγίσεων αυτών και αναζήτησης των αιτίων που τις προκάλεσαν. Η κριτική ακρόαση ικανού αριθμού ηχογραφήσεων επιλεγμένων έργων του ρεπερτορίου με διακεκριμένους εκτελεστές συνιστά τον ερευνητικό κορμό της εργασίας αυτής. Τα έργα επιλέχθηκαν με κριτήριο την αντιπροσώπευση όλων των περιόδων μουσικής δημιουργίας από την εμφάνιση του οργάνου μέχρι σήμερα. Σημαντική μορφή της μουσικής τον 20ο αι. αποτελεί ο Pablo Casals, ο οποίος με τη δράση του επηρέασε αποφασιστικά την πορεία του βιολοντσέλου και συνέβαλε στην ανάδειξη και ιδιαίτερη προβολή του. Γι' αυτόν το λόγο η ανάλυση των ηχογραφημένων εκτελέσεων του αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς της παρούσας μελέτης. Για την πληρέστερη προσέγγιση και κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων που προκύπτουν κατά την ακρόαση και αποτίμηση των ηχογραφήσεων, γίνεται αναδρομή στο ιστορικό πλαίσιο ανάδυσης και εξέλιξης του βιολοντσέλου από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα, καθώς και μια λεπτομερής περιγραφή στους τρόπους χρήσης και εκτέλεσης του. Τέλος, για την ολοκλήρωση της εικόνας του οργάνου, όπως έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας, γίνεται διαχρονική αναφορά στους βιολοντσελίστες όλων των εποχών, χωρίς αναλυτική παράθεση των βιογραφικών στοιχείων τους. Από την ανάλυση των ηχογραφημένων αυτών εκτελέσεων αναδείχθηκαν με σαφή και ανάγλυφο τρόπο οι διαφοροποιήσεις στην αντίληψη εκτέλεσης και ερμηνείας, οι οποίες αφορούν κατά κύριο λόγο στην απόδοση έργων της προκλασικής και κλασικής περιόδου. Τα έργα των J. S. Bach, J. Haydn και L. Boccherini είχαν κατά το μισό και πλέον του 20ου αιώνα τα χαρακτηριστικά ρομαντικής ερμηνείας, ενώ προς το τέλος του επικρατούν οι απόψεις περί αυθεντικών εκτελέσεων. Από τον Beethoven και μετά παρατηρήθηκε μια σταδιακή σύγκλιση των ερμηνευτικών προσεγγίσεων, ώστε πλέον στη μουσική του 20ου αι. να μην παρατηρούνται τέτοιου είδους διαφοροποιήσεις. Οι όποιες διαφορές (που φυσικό είναι να εμφανίζονται) περιορίζονται στον τρόπο εφαρμογής και απόδοσης των τεχνικών μέσων που χαρακτηρίζουν μια ερμηνεία (vibrato, rubato, portamento κλπ.).