Η μουσική ερμηνεία στην προφορική παράδοση της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής

Abstract

Η τέχνη προσφέρει στους πολιτισμούς τη δυνατότητα της επικοινωνίας και της δημιουργίας. Η μουσική αναδημιουργείται με την εκτέλεση στο εκάστοτε άμεσο παρόν. Στην περίπτωση της Βυζαντινής Μουσικής ο ερευνητής δεν θα πρέπει να είναι απόλυτος, με την έννοια ότι δεν υπάρχει μόνο ένας "σωστός" τρόπος εκτέλεσης, αλλά πολλοί, και αυτό πηγάζει από τον πλούτο της προφορικής βυζαντινής παράδοσης. Με τη σύγκριση διαφορετικών χαρακτηριστικών της κάθε εκτέλεσης εντοπίζονται διαφορές που αφορούν πιθανόν συγκεκριμένα ιδιώματα και καταβολές του κάθε εκτελεστή. Στόχος της διατριβής μου είναι να αποδείξει ότι τα φωνητικά στολίδια αποτελούν ένα σταθερό παράγοντα στην παραδοσιακή ερμηνεία, ο οποίος σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθεί με συγκεκριμένους τρόπους ένα γενικό πλαίσιο της κίνησης της φωνής, και ταυτόχρονα υπόκειται σε προσωπικούς περιορισμούς των δυνατοτήτων της φωνής. Η ερμηνεία των σημαδιών έκφρασης μέσα από διαφορετικές ερμηνείες διαφορετικών μελών, στην παρούσα διατριβή γίνεται για κάθε σημάδι ξεχωριστά. Συνεπώς, δεν συγκρίνονται μέλη μεταξύ τους αλλά "στιγμιότυπα", δηλαδή περάσματα με συγκεκριμένα σημάδια. Βασικό κριτήριο επιλογής των προς εξέταση μελών αποτέλεσε η διαθεσιμότητά τους σε ηχογραφήσεις καλής ποιότητας καθώς επίσης και η ύπαρξη των μουσικών κειμένων από τα οποία εκτελούνται τα μέλη. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκε η σειρά "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής- Ανθολογίες" του Μανόλη Χατζηγιακουμή. Από την παραπάνω σειρά, επέλεξα να επεξεργαστώ το υλικό της έκτης, της έβδομης, της όγδοης, της ένατης και της δέκατης Ανθολογίας. Τα κριτήρια επιλογής των μελών που περιλαμβάνονται στις συγκεκριμένες Ανθολογίες αφορούν κυρίως τον τρόπο με τον οποίο τα ερμηνεύουν οι σπουδαίοι αυτοί παραδοσιακοί ψάλτες, οι τελευταίοι σήμερα μιας μεγάλης ερμηνευτικής παράδοσης. Επίσης, κριτήριο αποτελεί, και η όσο το δυνατόν πληρέστερη εκπροσώπηση των ήχων της βυζαντινής μουσικής, στο σύνολό τους και η ενδεικτική κάλυψη του μουσικού είδους στο οποίο ανήκουν τα μέλη. Όσον αφορά τα προς εξέταση σημάδια, επιλέχθηκαν συγκεκριμένα μουσικά περάσματα (όχι όλα), που συγκεντρώνονται σε ομάδες ανάλογα με τη θέση του κάθε σημαδιού στη μουσική φράση. Οι θέσεις αυτές εξετάστηκαν και από άλλους και εντοπίζονται σε θεωρητικές πηγές, κάτι που προάγει τη συγκριτική μελέτη των σημαδιών. Οι θεωρητικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα διατριβή για την επιλογή των θέσεων στα εξεταζόμενα σημάδια συγκεντρώνονται στη διατριβή του Γεώργιου Κωνσταντίνου με τίτλο: "Η παρασήμανση της μουσικής έκφρασης στη γραπτή παράδοση της ρουμανικής και της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησιαστικής μουσικής" (Κέρκυρα, 2003). Επειδή στην ερμηνεία της βυζαντινής σημειογραφίας η δυνατότητα για μουσικά στολίδια είναι μεγάλη, όταν ο ψάλτης ερμηνεύει ένα μουσικό κείμενο, ερμηνεύει από μνήμης και βάσει των δυνατοτήτων του αυτό που έχει καταγράψει στη μνήμη του ως ανάλυση και το οποίο, σε γενικές γραμμές, συμφωνεί με την ερμηνεία άλλων ψαλτών στα πλαίσια συνοχής της παράδοσης. Οι αποτυπώσεις της μουσικής ερμηνείας των σημαδιών που εξετάστηκαν στη διατριβή μου, αν και δίνουν μια εικόνα του ύφους κάθε εκτελεστή, ωστόσο δεν αντικατοπτρίζουν όλες τις εκφάνσεις του πλούτου που απορρέει από την προφορική παράδοση της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής. Αυτό επιτυγχάνεται στο εκάστοτε άμεσο παρόν