Απαρχές και εξέλιξη των πόλεων της Πελοποννήσου, από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.: ιστορικο - αρχαιολογική προσέγγιση με τα δεδομένα της Αχαΐας, Ηλείας, Μεσσηνίας και Αρκαδίας

Abstract

Η διατριβή αφορά στη γένεση και εξελικτική πορεία των πόλεων (-κρατών ) της κεντρο-δυτικής Πελοποννήσου όπως αυτές εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν από τον ύστερο 8° αι π.Χ. μέχρι και την κλασική εποχή. Στόχος της έρευνας είναι να μελετήσει -μέσω του γονίμου συνδυασμού των αρχαίων πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων- τόσο το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έκαναν την εμφάνιση τους οι αστικοί πυρήνες στην Αχαΐα Ηλεία, Μεσσηνία και Αρκαδία, όσο και τα συστατικά στοιχεία που καθιστούν την εμφάνιση αυτή ορατή και αποδεικτέα στη σύγχρονη εποχή. Αναλυτικότερα η μελέτη είναι διαρθρωμένη σε έξι ενότητες, οι οποίες συνοδεύονται από βιβλιογραφία, ευρετήρια, χάρτες, εικόνες και διαγράμματα. Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ η οποία περιλαμβάνει το αντικείμενο της έρευνας (κεφ ΙΑ), τη μέθοδο που ακολουθήθηκε (κεφ. IB) και την προγενέστερη έρευνα της Πελοποννήσου από τον 19° αι. και τα έργα των πρώτων περιηγητών μέχρι και τις πλέον πρόσφατες έρευνες επιφάνειας (surveys) (κεφ. ΙΓ). II. ΟΡΙΣΜΟΙ που συνιστούν μια εννοιολογική προσέγγιση του ζητήματος και όπου ο όρος πόλις (κεφ. IIA) μελετάται κατ’ αντιπαράθεση με τις έννοιες του άστεως του πολίσματος, της κώμης του χωρίου, του δήμου, της αγροικίας, αλλά και του έθνους (κεφ. IIB). III. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ η ευρύτερη αυτή ενότητα επικεντρώνεται στις αρχαίες πηγές (γραμματειακές και επιγραφικές) καθώς και στα αρχαιολογικά δεδομένα που προσπορίζουν στοιχεία για τις πόλεις και τους δευτερεύοντες οικισμούς της Πελοποννήσου. Μετά από ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, στο οποίο παρατίθενται κάποιες γενικές παρατηρήσεις και διευκρινήσεις (κεφ. ΙΙΙΑ), ακολουθεί η επιμέρους πραγμάτευση των υπό μελέτη περιοχών ήτοι της Αχαΐας (κεφ. HIB), της Ηλείας (κεφ. ΙΙΙΓ), της Μεσσηνίας (κεφ. ΙΙΙΔ), της Τριφυλίας (κεφ. IIΙΕ) και της Αρκαδίας (κεφ. ΙΙΙΣΤ). Σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις διαχωρίζονται επιπλέον οι αρχαίες πηγές από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα ενώ η συνδυαστική θεώρηση των δυο οδηγεί στη εξαγωγή των πρώτων πορισμάτων. IV. ΣΥΝΘΕΣΗ η συγκεκριμένη ενότητα αποσκοπεί στην ανάδειξη των επιμέρους εκείνων παραγόντων που σχετίζονται με την πολιτεία και το πολίτευμα ενός άστεως (κεφ. IVA), την οικονομία (κεφ. IVB), τον αποικισμό (κεφ. IVQ) καθώς επίσης, την άμιλλα και τη μίμηση στην κεραμεική, τα ταφικά έθιμα και τα ιερά (κεφ. IVA). Στο σύνολό τους οι παραπάνω παράγοντες μελετώνται υπό το πρίσμα της επιρροής/επίδρασής τους στην εξέλιξη των πόλεων της κεντρικής και δυτικής Πελοποννήσου στο κατά ποσό δηλαδή επιτάχυναν ή επιβράδυναν αυτό που σήμερα ονομάζουμε κάπως γενικά πόλη. V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ που αποτελούν απόρροια των επιμέρους πορισμάτων των προαναφερθέντων κεφαλαίων. Σε αυτά επιβεβαιώνεται πως οι πόλεις ως πολιτικοί οργανισμοί προηγήθηκαν των πόλεων ως αστικά κέντρα ενώ υποστηρίζεται πως τα τέλη του 6ου αι π Χ -στις περισσότερες έστω των περιπτώσεων- απετέλεσαν σημείο καμπής για τη μετάβαση σε μια πιο ολοκληρωμένη μορφή της πόλεως στην οποία τα ήδη παγιωμένα πολιτικά χαρακτηριστικά εντοπίζονται στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου πλέον αστικού κέντρου, διαρκώς εξελισσομένου. VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ η μελέτη ολοκληρώνεται με την παράθεση τριών παραρτημάτων. Στο σύνολο τους πραγματεύονται τόσο τη σημασία των πολιτικών (παρ. Ι) και εθνο-φυλετικών συνεκτικών δεσμών (παρ II) σε καθεμία από τις επικράτειες της υπό μελέτης περιοχής όσο και την επίδραση των δεσμών που πηγάζουν από την άμεση ένταξη η καθυπόταξη πόλεων στη σφαίρα επιρροής μεγαλυτέρων πολιτικών κέντρων/κρατών (παρ III). Στην τελευταία αυτή περίπτωση τα παραδείγματα της Ηλείας και Μεσσηνίας κρίνονται διδακτικά.