Βρετανική και ορθόδοξη εκκλησία στο Ιόνιο κράτος: Η εκκλησιαστική πολιτική του βρετανού αρμοστή Sir Howard Douglas (1835-1841)

Abstract

Η εργασία αυτή αποτελεί μια διερεύνηση της εκκλησιαστικής πολιτικής της βρετανικής «Προστασίας» στις «Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων». Για την έρευνα αυτή επιλέχθηκε η περίοδος της αρμοστείας του Sir Howard Douglas (1835-1841) για δυο κυρίως λόγους. Πρώτον επειδή βρίσκεται ακριβώς στο μέσο της πενηντάχρονης (1815-1864) βρετανικής παρουσίας στα Επτάνησα βοηθώντας σε συνολικότερες συγκρίσεις και αποτιμήσεις και δεύτερον επειδή κατά τη συγκεκριμένη εξαετία συμβαίνουν σημαντικά εκκλησιαστικά ζητήματα που επηρεάζουν τις σχέσεις των δυο πλευρών (Αρμοστείας και Ιονίων) διαμορφώνοντας συνάμα την εκκλησιαστική πολιτική του πρώτου και προσδιορίζοντας τη στάση θετική ή αρνητική των τελευταίων. Είναι η περίοδος κατά την οποία αντιμετωπίζονται φλέγοντα εκκλησιαστικά και κοινωνικά ζητήματα όπως η αναθεώρηση του Αστικού Κώδικα, το νομικό πλαίσιο του γάμου, οι μεικτοί γάμοι, η ίδρυση κοιμητηρίων, η λειτουργία Καθεδρικού Ναού στην Κέρκυρα, έδρα του εκάστοτε Εξάρχου της Συνοδού, η σχέση της τοπικής Συνοδού με το Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά και με τον ομόδοξο με τους Ιονίους Ρωσικό παράγοντα, η ανατρεπτική για την εποχή της κίνηση της «Φιλορθόδοξης Εταιρείας» στην οποία πρωταγωνιστές ήσαν ιόνιοι υπήκοοι άλλα και οι διώξεις και εξορίες κληρικών μεταξύ των οποίων και Καθηγητών της Ιονίου Ακαδημίας. Έχει εκφρασθεί η άποψη ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη εκκλησιαστική πολιτική της Βρετανίας κατά την περίοδο αυτή και ότι τα εκκλησιαστικά ζητήματα ακολούθησαν άπλα την ευρύτερη πολιτική της. Το πλούσιο αρχειακό υλικό όμως που ερευνήθηκε αποδεικνύει με απόλυτη σαφήνεια και βεβαιότητα ότι η Αγγλία ακολουθούσε και διαμόρφωνε μιασυγκεκριμένη εκκλησιαστική πολιτική στα όρια των γενικότερων πολιτικών στοχοθεσιών της και η οποία απέβλεπε στην πλήρη κυριαρχία της γηραιάς Αλβιόνος στην «καθ’ ημάς Ανατολή» με την εξουδετέρωση η έστω τον περιορισμό του αντίπαλου δέους της δηλαδή της (ορθόδοξης) Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η όλη εργασία αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη τα οποία σπονδυλώνονται σε τέσσερα κεφάλαια το καθένα έκτος από το 1° που είναι εκτενέστερο. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η επτανησιακή πραγματικότητα και η βρετανική. Προστασία από τις αρχές της συνταγματικής της διαμόρφωσης (1817) μέχρι την υπό διερεύνηση περίοδο (1835). Στο δεύτερο μέρος αναλύεται η ανάπτυξη της βρετανικής εκκλησιαστικής πολιτικής με πρωταγωνιστή και φορέα τον Αρμοστή Douglas και η προσπάθεια των νομοθετικών μεταρρυθμίσεών του στα θέματα του οικογενειακού δικαίου. Εξετάζονται ακόμη η στάση του διοικητικού και πνευματικού κέντρου της Ορθόδοξης Εκκλησίας των Ιονίων Νήσων του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις εν λόγω νομοθετικές μεταρρυθμίσεις καθώς και οι αντιδράσεις της βρετανικής προστασίας. Στο τρίτο μέρος με βάση το νέο αρχειακό υλικό φωτίζεται η αποκάλυψη της συνωμοσίας της «Φιλορθόδοξης Εταιρείας» στο Ελληνικό Βασίλειο και οι επιπτώσεις της στο Ιόνιο Κράτος και οριοθετούνται κριτικά οι αντιστασιακές δυνάμεις με τους πρωταγωνιστές τους στον αγώνα κατά της βρετανικής εκκλησιαστικής πολιτικής και των επιδιώξεών της. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται οι συνεργάτες της «Προστασίας» άλλα και η σκληρή απάντησή της στις οργανωμένες αντιδράσεις του Ιονίου λάου. Το μέρος αυτό ολοκληρώνεται με ειδική αναφορά στο τέλος της θητείας του Αρμοστή Douglas.