Οι μαρτυρίες για τη χρήση μουσικής στα Ελευσίνια Μυστήρια

Abstract

Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η ερμηνευτική προσέγγιση των σχετικών με τα Ελευσίνια Μυστήρια μαρτυριών εν γένει αποτελεί εγχείρημα παρουσιάζον σοβαρές δυσχέρειες? ο λόγος περί της αντικειμενικής αδυναμίας του σύγχρονου ερευνητή να κατανοήσει μηνύματα, των οποίων παραλήπτης είναι, κατ’ ουσίαν, ένα κοινό εντεταγμένο σε ένα διαφορετικό χωρο-χρονικό πλαίσιο, μεμυημένο και, συνεπώς, ευνοημένο ως προς την ικανότητα πρόσληψης. Προκειμένου, επομένως, να αποφευχθούν ατυχή ολισθήματα σε περιοχές ουτοπικών ή εσφαλμένων συμπερασμών, θα επιχειρηθεί ένας, τρόπον τινά, απολογισμός της έως το σημείο αυτό ερευνητικής διαδικασίας. Αρχής γενομένης οι μαρτυρίες αποδεικνύουν την αμφίδρομη σχέση θεάτρου - τελετουργίας? τα βασικά συστατικά του αρχαίου δράματος, λόγος, μουσική και όρχηση, καθορίζουν τον χαρακτήρα της ελευσινιακής λατρείας. Ο παράγων ‘ευφωνία’, υπό την έννοια είτε της ορθοφωνίας είτε της καλλιφωνίας, συνιστά βασικό κριτήριο για την εκλογή ιερέων, κυρίως δε του ιεροφάντη και του ιεροκήρυκα. Για τον λόγο αυτόν, αλλά και εκ της αποδεδειγμένης ενασχολήσεως πολλών μελών του ελευσινιακού ιερατείου με τη ρητορική και την πολιτική, είναι δυνατόν να υποστηριχθεί η υποβολή τους στη φωνασκία, ήτοι τη συστηματική άσκηση της φωνής. Βεβαίως, οι μαρτυρίες για την κοσμική δράση των ελευσινιακών ιερέων προέρχονται από πηγές των ρωμαϊκών χρόνων, γεγονός, ωστόσο, το οποίο δεν άρει την αναγκαία προϋπόθεση της ευφωνίας σε πρωιμότερες χρονικές περιόδους. Τόσο οι Ευμολπίδες όσο και οι Κήρυκες, τα δύο ιερά γένη των Ελευσινίων Μυστηρίων, αντλούν από μακρές παραδόσεις τα πρότυπά τους, ήτοι εκείνο του ποιητή, του μουσικού - αοιδού, του επιδέξιου ομιλητή? η εκμετάλλευση, όμως, των εν λόγω προτύπων είναι εκ των πραγμάτων εφικτή μόνον δια της αντιγραφής τους, όπερ σημαίνει συστηματική καλλιέργεια φωνής και λόγου. Η καλλιέπεια και η ευφωνία, βασικές αρετές εφ’ ενός μεν του ρήτορα, αφ’ ετέρου δε του υποκριτή, συνδυασμένες με την κατάλληλη κινησιολογία ή ακόμη και την όρχηση, αλλά και με τη θεατροπρεπή ενδυματολογία των ιερέων, συνιστούν στοιχεία, τα οποία δηλώνουν, εμμέσως πλην σαφώς, την αμοιβαιότητα στη σχέση Δράματος - Μυστηρίων. Κατά πάσα πιθανότητα τα ελευσινιακά δρώμενα δεν είναι άλλο από την αναπαράσταση του θείου δράματος των δύο θεαινών, της Δήμητρας και της Κόρης, όπως αυτό παραδίδεται κατά κύριο λόγο από την ιερή παράδοση του ψευδο-ομηρικού ύμνου? ως εκ τούτου, η μουσική, οργανική και φωνητική, η απαγγελία και η όρχηση αποτελούν τα βασικά μέσα αφηγήσεως των θεϊκών παθών.