Δημόσια οικονομικά και συγκρότηση εθνικού κράτους το 1821

Abstract

Η διατριβή πραγματεύεται τα “οικονομικά του Αγώνα” και συγκεκριμένα εκείνο το τμήμα τους που αφορά τα δημόσια οικονομικά και συνδέεται με την κρατική συγκρότηση και λειτουργία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους θεσμούς, στις πρακτικές, στις λειτουργίες, στα κυριότερα μεγέθη και στους λογαριασμούς που εντοπίζονται στο πλαίσιό της. Με αφετηρία τα παραπάνω, αναζητούνται διεργασίες σχετικές με τη συγκρότηση και τη λειτουργία εθνικού τύπου κράτους κατά την επαναστατική περίοδο. Η τεκμηρίωση στηρίχθηκε κατεξοχήν σε δημοσιονομικά δεδομένα που καλύπτουν το χρονικό διάστημα 1822 - 1832. Πρόκειται για εκτεταμένα ποσοτικά στοιχεία από ανέκδοτες κυρίως πηγές: καταστάσεις λογαριασμών και λογιστικά βιβλία των επίσημων πολιτικών και διοικητικών αρχών που εντοπίστηκαν σε αρχειακές συλλογές των Γενικών Αρχείων του Κράτους και αξιοποιήθηκαν σε συνδυασμό με τη βασική βιβλιογραφία της Ελληνικής Επανάστασης και άλλες χρήσιμες από μεθοδολογική άποψη μελέτες. Η διατριβή διακρίνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, εισαγωγικά, εντοπίζονται διεργασίες στις οποίες προοιωνίζεται ο χώρος των “οικονομικών του Αγώνα” στη Φιλική Εταιρεία και κατά τους πρώτους μήνες της Επανάστασης. Ακολούθως, αναδεικνύονται οι θεσμοί, οι μηχανισμοί και οι πρακτικές που σχετίστηκαν με τα δημόσια οικονομικά από το 1822 έως το 1832 ως προς το αντικείμενό τους, τη λειτουργία τους, τη στελέχωσή τους και τις θεσμικές διαδικασίες που ακολούθησαν. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην εφαρμογή σύγχρονων δημοσιονομικών πρακτικών (προϋπολογισμός, λογιστικό, γενικός ισολογισμός) και στην ανάλυση διαδοχικών γενικών λογαριασμών που φανερώνουν την έκταση της δημόσιας οικονομικής σφαίρας και συναφείς με αυτή λειτουργίες. Επιπρόσθετα, με βάση το περιεχόμενο αυτών των λογαριασμών, εντοπίζονται διεργασίες σχετικές με τη συγκρότηση κρατικής εξουσίας. Αντικείμενο του δεύτερου μέρους είναι τα κυριότερα δημόσια έσοδα από το 1822 έως το 1832. Ειδικότερα αναδεικνύονται τα μεγέθη και η σημασία των φορολογικών προσόδων, των λαφύρων και των λειών, των εκποιημένων εθνικών κτημάτων, των αναγκαστικών κυρίως εράνων, των συνεισφορών Φιλελληνικών Επιτροπών και των δύο δανείων που συνάφθηκαν στο Λονδίνο το 1824 - 1825. Με βάση τα παραπάνω προσεγγίζονται επιμέρους κρίσιμες περιοχές και μηχανισμοί του δημόσιου οικονομικού χώρου, σε συνδυασμό με διενέξεις για τον έλεγχο των οικονομικών πόρων και των μέσων ισχύος που σχετίστηκαν με τη διαμόρφωση εθνικού πολιτικού κέντρου. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η δημόσια οικονομική σφαίρα την περίοδο της Επανάστασης συνδέθηκε με τη διακυβέρνηση, κατά βάση μέσα από σύγχρονες πρακτικές, θεσμούς και όργανα διοίκησης με αξιοπρόσεκτη λειτουργία∙ ότι βαθμιαία διευρύνθηκε —με συγκυριακές υποχωρήσεις— η έκταση και η πυκνότητα του δημόσιου οικονομικού χώρου∙ ότι υπήρξαν δημόσια έσοδα τα οποία τροφοδότησαν, ασταθώς, οικονομικές λειτουργίες άμεσα ή έμμεσα ελεγχόμενες και νομιμοποιημένες από τις επίσημες αρχές. Στη βάση όλων αυτών υποστηρίζεται στη διατριβή ότι η συγκρότηση και λειτουργία θεσμών σύγχρονου κράτους στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ήταν μια διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από το πρώτο έτος και επιτάθηκε στα χρόνια της καποδιστριακής διακυβέρνησης. Δηλαδή, τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης μας επιτρέπουν να ελέγξουμε κριτικά τις κυριότερες ιστοριογραφικές ερμηνείες από την εποχή του Α. Ανδρεάδη που θεωρούν ότι τέτοιες λειτουργίες και πρακτικές και η διαδικασία συγκρότησης εθνικού κράτους αρχίζουν ουσιαστικά επί Καποδίστρια.