Προς μια κοινωνιολογία του έντεχνου λαϊκού: οι απαρχές και οι σημασίες του είδους

Abstract

Η μελέτη αυτή αναλύει τον τρόπο που συνυφάνθηκε η μεταπολεμική ελληνική κοινωνική πραγματικότητα με το έντεχνο λαϊκό τραγούδι το οποίο εμφανίστηκε στην ελληνική ιστορία ως κάτι διαφορετικό και ανώτερο. Έχοντας κυρίαρχο στόχο τη δημοφιλία, ως εκ των ων ουκ άνευ όρο για την επίτευξη υψηλών σκοπών, την διεκδίκησε ισχυριζόμενο ποιοτικά χαρακτηριστικά τόσο στο μουσικό όσο και στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο. Αντιλαμβανόμενο τον εαυτό του ως κανάλι μεταφοράς μηνυμάτων από τους παραγωγούς του προς τους ακροατές του, άρθρωσε συγκεκριμένες προτάσεις και στα δύο πεδία. Ενώ στο πρώτο διεκδικήθηκε μια ανωτερότητα που πήγαζε από τη σύνθεση δύο μεγάλων παραδόσεων, στο δεύτερο πεδίο οι προτάσεις του εμφανίστηκαν ως λύσεις χρόνιων προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας και ως απαντήσεις στις προκλήσεις που αντιμετώπισε η μεταπολεμική Ελλάδα. Όμως αυτές δεν είναι οι μοναδικές πλευρές του, όπως κάθε μουσική που ενσωματώνεται στην κοινωνία, διέπεται από τις κοινωνικές συνθήκες. Ως κατασκευή έχει εσωτερικευμένες δομές σκέψης και παραστάσεων, βασικά ασυνείδητα περιεχόμενα που καταφάσκουν σε συγκεκριμένες παραδοχές της κοινωνικο-ιστορικής πραγματικότητας· ως εμπορικό προϊόν εμπλέκεται με τις δυνάμεις της αγοράς και εξαναγκάζεται σε ελιγμούς και διαπραγμάτευση. Ο τρόπος δόμησης αυτού του πολύπλοκου συμπλέγματος, οι εσωτερικοί του συσχετισμοί και ισορροπίες, η παρουσίαση του κοινωνικο-ιστορικού του χαρακτήρα και των πολύπλευρων συνεπειών του αποτελούν την ουσιαστική κοινωνική σχέση του έντεχνου λαϊκού και ως εκ τούτου η διερεύνησή τους αποτελούν το βασικό ενδιαφέρον της μελέτης. Για να επιτευχθεί αυτή η σύνθετη αναζήτηση, πορίσματα και μεθοδολογίες από κοινωνιολογία, πολιτισμικές σπουδές, μουσικολογία, αισθητική, κριτική και κοινωνική θεωρία, ερμηνευτική και σημειολογική ανάλυση, συγκεντρώνονται γύρω από την περίπτωση. Κύριο μέλημα δεν είναι τόσο η περιγραφή των γεγονότων όσο η δόμηση μιας θεωρίας για την κατανόησή τους. Γι αυτό διεκπεραιώνεται μια εκτεταμένη έρευνα στις προσπάθειες δόμησης της κοινωνιολογίας της τέχνης, στις φιλοσοφικές, μουσικολογικές και σημειολογικές προσεγγίσεις που φωτίζουν τις διαδικασίες ταξινόμησης της μουσικής, δημιουργίας των μουσικών ειδών και κριτικής αποτίμησης του συμπλέγματος σημασιών τους, στους θεωρητικούς και πολιτικούς λόγους για την πολιτισμική ιεράρχηση, σε όλων των ειδών τις διαθέσιμες πηγές για την αναδημιουργία μιας ολικής νεοελληνικής ιστορίας, στις οικονομικές, πολιτικές και σημασιακές συνθήκες της ιστορικής περιόδου δημιουργίας του έντεχνου λαϊκού. Δημιουργείται έτσι μια κριτική κοινωνιολογία της μουσικής που με βαρύ φορτίο από αισθητική και αποφεύγοντας την τάση για γενίκευση αντιμετωπίζει το έντεχνο λαϊκό ως έναν τόπο όπου υποβάλλονται συγκεκριμένες σημασίες, διερευνά τα κίνητρα αυτής της πράξης όπως και τον τρόπο που επιτυγχάνεται και αποτιμά εντέλει το ρόλο και τα αποτελέσματα του όλου εγχειρήματος του έντεχνου λαϊκού ‘κινήματος’ το οποίο αποτελεί αναμφισβήτητα μια ουσιαστική και μόνιμη πλευρά της νεοελληνικής κουλτούρας, ενός πεδίου όπου αρθρώνεται και εκφράζεται η νεοελληνική ταυτότητα, διαμορφώνονται οι ανθρώπινες κριτικές, αντιληπτικές και εκφραστικές ικανότητες, σχηματίζονται ανθρωπολογικοί τύποι, καθιερώνονται πολιτισμικά νοήματα και η σχέση μας με την πραγματικότητα.Η μελέτη αναδεικνύει τα προβλήματα και τους κινδύνους της ελληνικής νεωτερικότητας -το πέρασμα από την ετερονομία του ελληνοχριστιανισμού σε κείνη της πολιτιστικής βιομηχανίας- και οργανώνει συστηματικά ένα σύνολο προτάσεων για τις αιτίες των ελληνικών προβλημάτων συνεισφέροντας στις ανάλογες μελέτες με μία διαφοροποιημένη οπτική, αποβλέποντας στο σχεδιασμό μιας κοινωνικά προσανατολισμένης πολιτισμικής πολιτικής και κυρίως συμβάλλοντας στην επαρκέστερη κατανόηση της θέσης μας τον 21ο αιώνα.