Η εκπαίδευση στη Βέροια, από την κοινότητα στο κράτος: δημογραφία και διοίκηση (1889-1929)

Abstract

Καθώς η ελληνική κοινότητα Βέροιας πέρασε από την οθωμανική κυριαρχία στην ελληνική κρατική διοίκηση, συνέβησαν πολλαπλές και αλληλένδετες αλλαγές σε πολιτικό, δημογραφικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Παράλληλα έλαβαν χώρα οι δημογραφικές και διοικητικές αλλαγές στη σχολική εκπαίδευση, οι οποίες στην παρούσα μελέτη, αναδεικνύουν τις επιπτώσεις της μετάβασης από την κοινοτική αυτοδιοικούμενη στην κρατική συγκεντρωτική οργάνωση. H συνεχής καταγραφή των δεδομένων του μαθητικού πληθυσμού για σαράντα έτη, πριν και μετά το 1912, αποτυπώνει δυναμικά εκπαιδευτικές διαδικασίες καθώς και κοινωνικές και οικονομικές δομές. Από τις περιγραφές των συνεδριάσεων της σχολικής διοίκησης ανιχνεύονται τα γεγονότα και οι πρακτικές της διοικητικής μετάβασης από το κοινοτικό καθεστώς στον κρατικό μηχανισμό. Η μελέτη αναδεικνύει ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της αστικής ελληνικής κοινότητας της Βέροιας, κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο, είχε υψηλό επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας και επιβίωσε μέσα στο κρατικό σύστημα εκπαίδευσης για τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Η εργασία πραγματοποιήθηκε σε τρία στάδια, όπου στο πρώτο έγινε η συλλογή των δεδομένων και πληροφοριών, στο δεύτερο η στατιστική επεξεργασία και η δημιουργία δευτερογενών πινάκων και στο τελικό η συσχέτιση των ευρημάτων με πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα. Στο βαθμό που επέτρεψαν τα δεδομένα, έγιναν συγκρίσεις, αναδείχθηκαν ομοιότητες ή διαφορές και εντοπίστηκαν οι σταδιακές αλλαγές ή οι αιφνίδιες τομές: Το μαθητικό δυναμικό πολλαπλασιάστηκε και η άνοδος αυτή προήλθε από την εκπαιδευτική πολιτική του ελληνικού κράτους. O αριθμός των μαθητών που διέκοπταν τις σπουδές μειώθηκε ενώ υψηλότερη καταγράφηκε η γενική βαθμολογία. Αποτελεσματική ήταν η αποκατάσταση των προσφύγων μαθητών οι οποίοι ενσωματώθηκαν άμεσα στο σχολικό σύστημα και είχαν τις καλύτερες επιδόσεις σε βαθμολογία και διαγωγή. Το ποσοστό φοίτησης των κοριτσιών στη μέση βαθμίδα παρέμεινε σε χαμηλό επίπεδο. Τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν από τα σημεία όπου η κοινοτική εκπαίδευση έδειξε ότι πλησίαζε περισσότερο στις απαιτήσεις της ευρύτερης κοινωνίας. Η λειτουργία νηπιαγωγείου, θεσμός ανεφάρμοστος ακόμη στο κράτος, ενισχύει θετικά το αυτοδιοίκητο σύστημα. Η διοικητική μετάβαση συνάντησε δικαιολογημένες αντιστάσεις αφού δημιούργησε προβλήματα ασυνήθιστα για την τοπική πραγματικότητα. Το πλήθος των εμπλεκόμενων κρατικών φορέων και νομοσχεδίων δεν άλλαξε θεαματικά την κοινοτική πραγματικότητα. Το κράτος δεν έμεινε ανεπηρέαστο από τα θετικά σημεία της κοινοτικής εκπαίδευσης.